Grietje Hindriks te Wagenborgen vergiftigt haar moeder met rattenkruid

Criminele sententie.

Alzoo het hoog edele gerichte des Cleij Oldambts uit eijgene confessie van eenen Grietje Hindriks, huisvrouw van Berend Berends, geboortig en woonagtig te Wagenborgen, oudt na haar gedagten in het 35ste jaar, thans bij 't h. edle gerichte ter stads geweldige te Groningen wordende gedetineert, is gebleeken dat gemelte Grietje Hindriks na het h. edle gerichte een zeer langduirige tijdt met allerleij voorgevens, verdigtselen en onwaarheeden te hebben opgehouden, en daarvan naderhandt in soo verre geresilieert.

Dat eerst bij het negende criminele examen bekendt heeft, dat haar moeder (door vergiff) op den 24 julij jongst overleeden, ten haren huize zoude zijn geweest, met een pot met meel, en dezelve op de tavel bij de kast zoude hebben gezet, en dat zij gedtnde. bij de kast gaande, een boutelje off glas van de kast zoude zijn gevallen in een pot met meel, in welk glas gedtnde. een papiertje met rottenkruit zoude hebben gehadt, hetwelk in het meel zoude zijnde gevallen, dat zij het papiertje er weer uit hadde gekregen, enig rottenkruit in het meel moest zijn gekomen, en het ander zoude hebben opgebrandt.

En de post in hetzelve verklaart dat zij gedtnde. met het rottenkruit na haar moeders huis was gegaan, dat zij het op het lepel bretje in de schottelkamer heeft gelegt, en dat het haar toen gevallen was in de meelpot, waaruit zij het papiertje er weder uit hadde gekregen, en op het vuir gesmeeten, niet denkende dat er enig ding in bleef, belijdende als noch dat zij het ongelukt hadde gehadt, en niet durfde zeggen zulxs hetzelve zekerlijk in gemelde examen herhalende.

Bij alle het welke zij gedtnde. in het opgevolgde tijnd examen zo verre heeft gepersisteert, dat zij het rottenkruit genomen heeft en na haar moeders huis gebragt, en dat zij het ongeluk heeft gehadt.

Alzoo dan uit deese confessie het h. edl. gerichte is gebleken dat de gedetnde. oorsaak van haar moeders doodt is geweest, en van het gevaar dat haar broeder heeft ondergaan.

En alleen dus staat te ondezoeken met wat intentie zulxs is geschiedt, en alle omstandigheeden zodanig ten nadele van gedtnde. zijn hellende, dat haar voorgeven ter harer verschoninge met geene waarschijnlijkheijdt werdt bekleedt.

Maar ter contrarie bij herhalinge door het h. edle gerichte zijnde geinsteert om voldoende reden van hare gezegdens en veranderingen in dezelve, als meede van alle voorgevens, verditselen en onwaarheden te moeten geven, zij gedtnde geen de minste voldoende oplossinge heeft konnen geven.

Zoo is het dat het h. edle gerigte ter ondekkinge [sic] van de waarheijdt en zekerheijd in desen de gedtnde. Grietje Hindriks condemneert, gelijk gecondemneert wordt bij desen, om ter preaesentie van het h. edle gericht ter pijnbank te werden gebragt om uit de voor te stellene vraagstukken en antwoorden de waarheijdt en zekerheijdt in desen te hebben en te ondekken, actum in judicio van het Cleij Oldambt den 22 october 1762.

(was get.)

H. Berghuijs, ambtman

(laeger stondt)

Gepronuncieert en in de stads geweldige an de gedtnde. Grietje Hindriks voorgelesen en daarbij geinformeert dat binnen vijff daegen van dese sententie kan appelleren, en inmiddels an de gedtnde. behoorlijk acces geaccordeerd den 25 8ber 1762 te elff uiren.

(was get.)

H. Berghuijs, ambtman

NB. Van deeze sententie is door de gedtnde. Grietje Hindriks an de hoge justitie caemer geappelleert.

Criminele sententie.

Alzo an 't h. edle gerichte van het Cleij Oldambt uit de genomene informatien, en gehoudene examina van Grietje Hindriks, geboortig van Waegenborgen, oudt na gedagten 38 jaeren, thans bij 't h. edl. gerigte gedetineert, genoegsaem is gebleken dat deszelvs moeder Pieterke Freerks, wedwe van Hindrik Hindriks [sic, zal moeten zijn Pieterke Hindriks, wedwe Hindrik Freerks, JGB], in haer leven hebbende gewoondt tot Wagenborgen, op den 24 julij 1762 's avonds tusschen 6 en 7 uiren nae het lijden van swaere pijn in de buik is overleden, en wel nae dat dezelve 's morgens in het landt was geweest hoeij te swelen, en daervan 's middaegs tusschen 1 en 2 uir was te huis gekomen, meel tot pannekoeken voor haer en haer zoon Freerk Hindriks, broeder van gedetineerde, hadde beslaegen en gebakken en een gedeelte van een koek gegeten.

Gelijk meede haer zoon Freerk Hindriks dien morgen hebbende gemaeijt, met sijn moeder is te huis gekomen en bijna twee pannekoeken hebbende opgegeten, zeer onpasselijk is geworden, maar door braeken van sijn ongemak herstelt zonder dat een van beijde bevorens enig ongemak hadde gehadt.

Het welke 't h. edle gerigte heeft bewogen om het lijk van Pieterke Freerks door een deskundig medicus en chirurgijn te laeten openen en visiteren.

En is bevonden dat de maeg an derzelver voorsijde enigsinds geinflammeert en de kroon kelder zeer opgesponnen en opgekrompen was, dat de maeg opgengesneden zijnde, bevattende een roodagtige stoffe met witte stipjes vermengd, door bijzonder bewaert.

Dat voorts dezelve benevens een medecinae professor nouwkeurig hebben geexamineert, de gemelte stoffe die in de maeg van het lijk was bevonden, als meede een goedt gedeelte boeckweijten meel, an hen door 't h. edle gerigte ter handt gesteldt, gevonden in het huis van de overledene in een pot, staende in de schottelkaemer, in beijde hebben bevonden een goedt gedeelte witte substantie door alle proefnemingen an hen gebleken te zijn rottekruit.

Zo dat sij daeruit met alle grondt hebben moeten besluiten dat de schielijke doot van die vrouw an dat vergiff moet worden toegeschreven.

Het h. edle gerigte oversulxs zeker zijnde dat gemelte Pieterke Freerks door het rottekruit, hetwelke in het mael dien zelven morgen tusschen 6 en 7 uir door haer gehaelt uit het huis van Albert Eckes, en waervan dien middag een gedeelte van een pannekoek hadde gegeven, waere geweest, is gesturven, de broeder van gedetineerde hebbende ondervraegt.

heeft dezelve verklaert dat de moeder om 9 uir na het landt zijnde gegaen om te hoeijen, het slot op de buiten deur heeft gehangen en om 1 uir met hem te rug was gekomen, hetzelve ook daerop heeft gevonden, doch zo niet als dezelve gelaten hadde, gelijk meede de riem van de binnendeur, suspicierende daer meede de gedetinde., als wel meer in haer huis zijnde geweest.

Dat het vergiff in die tusschentijdt in het meel moet zijn - [stukje open] en gedetinde. zijnde ondervraegt, heeft verklaert dat sij nae dat tusschen 6 en 7 uir melk an haer moeders huis hadde gebragt in hetzelve dien morgen niet weder was geweest. Jae zelvs niet van haer heem, daer echter nopens het laeste het contrarie zo uit de ingewonnene bewijsen als haer eijgene confessie zeer schielijk is gebleken.

Dat daerop de gedetinde. op verscheijdene tijden zijnde geexamineert en ondervraegd, het h. edle gerigte merkelijk heeft zoeken te abuseren, zo ten opsigte van dat bekomen van 't rottekruit als ten opsigte van de personen, van wien, en de tijdt wanneer zich hetzelve hadde magtig gemaekt.

En het gebruikt waertoe gedestineert, als meede dat ten daege van het voorgevallene met haer moeder en broeder niet omtrent haer huis hadde geweest, veel min daerin, het geene echter door getuigen en omstandigheden zijnde overbragt, bij gedeinteerde wederom is ingetrokken en toen bekent in 's moeders huis te zijn geweest, maer niet in de schottelkaemer, met dusdaenige tegenstrijdige omstandigheden bewimpelt, dat daer uit de volkomene sekerheijdt an 't h. edle gerichte niet heeft konnen consteren off de voorgewende ontschuldiginge off bewimpelinge aangenomen.

Zo dat het h. edle gerigte heeft konne resolveren om de gedetinde. ter praesentie van de scherpregter (leggende de instrumenta torturae op de taavel) naeder te ondervraegen, als wanneer de gedetinde. heeft verklaart dat sij met het rottekruit nae haer moeders huis was gegaen, dat sij het op het lepelbretje in de schottelkaemer heeft gelegt, en dat het daer doen gevallen is in de pot met meel, en dat sij het papiertje, waerin het rottekruit waer geweest, er weer uit hadde gekregen, en heeft het op het vier gesmeten, niet denkende dat er een ding in bleeff, belijdende alsnog dat sij dat ongeluk hadde gehadt, en sij durfde dat niet seggen, dat sij het haer moeder hadde heen gebragt voor de muisen.

Dat sij er opgelopen [stukje open] om haer moeder te waerschouwen, dat sij het ongeluk hadde gehadt biddende om genaade. Het welke an gedetinde. in absentie van de scherpregter wederom zijnde voorgelesen, heeft dezelve daerbij gepersisteert.

Dan het h. edl. gerigte deese confessie naeder toetsende an het geene bevorens in examinibus was geposeert, off de gedetnde. door getuigen overbragt, heeft geoordeelt dat het voorgewendt ongeluk met geene waerschijnlijkheijdt, veel min waere omstandigheeden wierde bekleedt.

Het geen echter in een saek van dat gewigt en gevolge noodsaekelijk wierde vereijscht, en daerom bewogen geworden de gedetineerde bij sententie van den 22 october 1762 te condemneren om ter praesentie van 't h. edle gerigte ter pijnbank te worden gebragt om uit de voort te stellene vraegstukken en antwoorden de sekerheijdt in desen te ondekken.

Dan door de gedetinde van de sententie an de hoge justitie caemer van stadt en lande zijnde geappelleert, en gedetinde. daer wederom door de h. hren. commissarien van den hove zijnde geexmineert.

Is gedtinde. genoegsaem bij haer bevorens gedaene confessie en voorgewendt ongeluk gebleven, en heeft daerbij gepersisteert. Dan in revisie de sententie van 't h. edle gerigte bij den hove op den 3 xbr 1764 zijnde gereformeert, laatende an 't h. edl. gerigte van 't Cleij Oldambt over om verders ten principael te procederen, so als in goede justitie zal vermenen te behoren.

So is 't dat het h. edle gerigte van het Cleij Oldambt, in overweging hebbende genomen de sekerheijdt dat gedetinde. de naeste en nabuirlijke oorsaak van de doot van haar moeder, en het gevaer dat haer broeder heeft gelopen, is geweest, als meede dat sulxs is geschiedt door vergiff waervan gedetinde. verklaart heeft de kragt bekendt te zijn, en echter so onverantwoordelijk en onvoorsigtig, zo in 't afscheppen (na gedetindes. voorgeven) van 't rottekruit zig heeft gedraagen, als in voorsorgen te nemen dat haer moeder en broeder hier omtrent wierde gewaerschouwt.

Zodat gedetndes. onschuldiginge alleen gegrondt, dat het rottekruit bij ongeluk in het meel was gevallen, als meede dat haer moeder hadt zoeken te waerschouwen met geen waerschijnlijkheijdt is bekleedt.

Daer het eerst genoegsaam niet mogelijk te begrijpen en van het andere alle bewijs en verantwoordinge gebreekt, behalven dat het bewijs zo van de daedt op zig zelvs, gelijk ook van de intentie, selden gelijk in andere misdaeden door getuigen kan worden bewesen, als geschiedende occultis et proditoriis actibus, zonder hulp van anderen, zelvs in absentie van den misdaediger, dat het bewijs daervan altijt genoegsaem uit omstandigheeden en argumenten moet worden gehaelt.

Dat wel in desen van 't quade voornemen, opset off intentie van gedetinde. om haer moeder en broeder door het vergiff het leven te benemen, niet direct consteert, maer dat haer eijgene conduite bij de siekte van haer moeder, verswijgende het ongeluk dat sij voorgeeft te hebben gehadt, hen dus de middelen die tot herstelling konden werden angewendt benemende, seer liefdeloos en onbarmhartig is geweest.

Dat sij haer moeder met de smerten des doods ziende worstelen, diens angaande ongevoelig is geweest, hen an de sorge van vreemden overlaatende, terwij zelfs heenging om haer koe te melken.

Dat voorts haer menigvuldige leugenen, verdigte verhaelen, contradictien, het verhaelde ongeluk waerdoor het rottekruit in het mael was gevallen, met bijvoegingen van omstandigheden van alle waerheijdt, jae zelvs waerschijnlijkheijdt ontbloodt, haer sodanig graveren dat het h. edle gerigte des gedetindes. herhaelde confessie, schoon met de voorgemelde uitvlugt gemunieert, niet als toevallig en buiten schult heeft konnen anmaken, maer daer en tegens ten hoogsten misdaadig en van gevaerlijke gevolgen voornamelijk in misdaeden van dien aerdt.

En het egter de goddelijke voorsienigheijdt dusverre niet heeft behaegdt de volkomene sekerheijdt en waerheijdt in desen te ontdekken. Om alle welke reenen het h. edle gerigte van het Cleij Oldambt uit de naem en wegens de edele mogde. h. hren. burgemeesteren ende raedt in Groningen recht doende, de gedetinde. Grietje Hindriks condemneert so als gecondemneert wordt door desen, om in het provintiale tugthuis te worden opgesloten om met haer handen arbeijdt de cost te verdienen, heen en ter tijdt de goddelijke voorsienigheijdt zal behaegen nadere middelen ter ondekkinge der waerheijdt an de handt te geven.

Condemnerende de gedetinde. in de costen van en processe, actum in jud: Termunten den 18 januarij 1766.

was get.

H. Berghuijs, ambtman

Desen ter stads gewaldige in Groningen an gedetinde. Grietje Hindriks voorgelesen en daar bij te kennen gegeven dat binnen vijff daegen van dese sententie kan appelleren, immiddels an de gedetinde. behoorlijk acces verleendt te elf uiren den 23 janrij 1766.

was get.

H. Berghuijs, ambtman

NB van dese sententie door gedetinde. geappelliert.